MURITANI: 28 Jolal ko ñalgu sunaare ɓesgu Muritani / Pulaagu

Ñalnde 28 Jolal 1960, leydi Muritani heɓnoo jeytaare mum e laamu Farayse, ndi wonti Ndenndaadi lislamiyankeeri Muritani ɓiɓɓe mayri kala poɓɓi kelle, piyi buubaaji, mbeltii e njeytaade koye mum en e wellitaade e leydi mum en. Duuɓi 30 caggal ɗuum, e gardagol Maawiya Uld Siidi Ahmed Taya Laamu nollaagu Muritani nanngi 28 sagata cahodinɗo ɓaleejo waɗi ɗum en yarga ngam yiɗde mawninde o ñalawma jeytaare; gila oon ñalawma moritaninaaɓe ɓaleeɓe mbaɗti nguun ñalgu boomaare, ñalawma siftorde ɓee waraaɓe sabu tan goobu ɓalli mum en.
Hikka noon ko denndaangal moritaninaaɓe wonɓe Kolombis Ohaayo, e gardagol Amadu Tijaani Kan, yuɓɓini o ñalawma jurminiiɗo, kaamniiɗo, ngam feññinde mette mumen e ndee Maanditaare. Tawtoranooɓe kala, konngol ko gootol wonnoo: haa bada en jejjittaa.

Saanga beetawe ko to jumaa Ceerno Abdulaay Bah mo Hoyre-Foode ndental ngal fof hawroyi ngam silkude deftere Quraana nde duwaawu waɗaa, ceerno yaajii haa woyi, wiyde mo o ñalawma alaa fof ɓaleejo mo memaaka, so tawii noon hay jumaa ka heewaani yimɓe ndeke holi ko yimɓe ɓee muusaaka walla holi ko njejjiti sibu hannde e ko ɓuri heewde e ɗanniyankoove won ɓe ɗo ko sabaabu maɓɓe heɓiri kayitaaji; ndeke ko e ƴiiƴam maɓɓe wuurniri ɓesgu mum. So tawii joom mum waawaa arde duwanaade ɓe won ko miijaaki. Yoo yimɓe ɓee tiiɗno mbaasa yejjitde ko waɗaa ko, kadi mayraaɓe ɓee hoto ngoppide e koye mum en! Tiiɗno ɗen e maɓɓe.

Nde wottaa, tiisbaar e takusaan juulaa, yimɓe fof paayti to nokku mo ñalawma o yuɓɓintee, caggal nde ngenndiyanke men jiɗɗo Pulaar, Abuu Njom bismii yimɓe ɓe, o ñaagii dental ngal yo waɗ hojom deƴƴere ngam siftorde maayɓe ɓee, konngol arti e Yaakuba Lih, ganndiraaɗo Baaba Lih, cukalel laaɓa juuɗe ina teskaa hannde ma won hitaande ko kanko e Amadu Tijaani Kan njiilata golle ɗee wonndude e Abuu sih, Huley Caam, Sheek Accee ekn (mo limit juuma). Caggal nde o jaɓɓii ndental ngal fof e konngol, o bismii seedtotooɓe ñalɗi boomaare nde e dow danki kii, konngol rokkaa Abdarahmaan Baaba Galle Woon mo kayhayɗi yoo yeewtan yimɓe ɓee holi ko moritaninaaɓe poti teskaade e oo ñalawma 28 jolal.

Abda Woon: Mi salminii dental ngal salminaago wonndungo e nehdi e newaare, mi juurima mawɓe am wonɓe ɗo hannde e yeeso am kono kadi mi rutti teddungal ɓe sukaaɓe suusɓe, saasɓe yuɓɓinɓe ngu ñalngu, maayɓe men noon hannde ina njogii ronooɓe sibu ko waɗaa ɗo ko hannde ko e jokkude hare tan wonaa.

So eɗen teskoo walla so eɗen jannga huunde e 28 jolal ko geɗe tati tan teskoto ɗen:

1- Finndinde yimɓe ɓee haa paama ko wonnaa e dow mum ko woni hare ɓaleeɓe e nder leydi Muritani. Gila hitaande 1966, woon ɓaleeɓe binndunoo deftere wiyde laamu Daddah nana tooña ɓaleeɓe ina yiɗi ɓamtude arabaagal ngam teppude pine ɓaleeɓe Muritani, ndeen woni ɓe ndummbaa e kasooji, wiya ko ɓe bonnooɓe leydi, ɗum reɓi haa e hitaande 1979 nde laamu addi kuulal wiyde kala moritaninaajo alaa e sago jannga Arab. Ndeen hitaande duɗe keewɗe njanngaani. E hitaande 1983, kuulal jey leydi yaltinaa wonde safalɓe ina mbaawi jeyde leyɗeele waalo kono kam ɓaleejo wawa yahde rewo jeya toon gese tamarooje Ekn… ha ɓaleeɓe ndenti e fedde FLAM, njaltini winndande mawnde e ko fayti e tooñangeeji ɗi laamuuji safalɓe tooñata ɓaleeɓe, caakti sirlu leñamleñamaagal maɓɓe. Oɗon ngandi ko refti heen, ko ɗuum reɓi ha wargooji 28 jolal 1990 to Inaal, diiwaan Nuwaadibu.

2- Dental: Pulaar wiyi: "Jiilotooɗo ɗo waali e jiilotooɗo mo waaldi uddu suudu fotaani addude bone mum en"! Pelle ɓaleeɓe fof ina poti liggodaade, hay so mo woni kalla ina heddoo e tubbude mum, kono waɗa njeslaare tawa yimɓe ina kawrita toon sibu nde laana ka yuwnoo hay gooto heddaaki. Ɗum noon fedde dow woni Sammba Caam en, Saydu Kan en, Ibrahiima Saar en, Mammadu Sammba Joob (murtuɗo) perii laawol, fedde ɗiɗaɓere nde walla mbiyen lommbiide ndee woni ɗanniiɓe ɓee mo woni kala naatii e ladde ina ƴeewa dañal walla ganndal, hannde fedde koddaaji naatii dingiral, caggal nde leñol fof hoynaa, oo ɗo goomu walla nde fedde foti ko ƴeewde ganndal, ɓee ƴeewa dañal mate ina kefta laamu ngartira hoolaare e keewal.

3- Yo hare jokku; yo hare jokku; yo hare jokku haa poolgu sibu gacce wiinnde ko tawaaɗo heen.

Ko kaa ɗoo haala o firti e Farayse e Engele, hade Baaba Liih rokkude konngol mawɗo Jallo Alasan.

Jallo Alassan: Oo nanngaa ko Nuwaadiibu ɗo o liggotonoo, o nawaa Nuwaasoot hade makko naweede Walata, ɗo jaambareeɓe men kadi lelii, nde o rokkaa konngol, Ceerno Jallo wiy: hannde mi haalataa ko heewi sibu Aamadu Saajo e Idrissa Bah ina ɗoo minen ngonndu-noo Walataa kono mbiɗo yiɗi sukaaɓe ɓee paama kala ko tooñi ɓaleeve Muritani ko leydi Farayse woni hoyre, ko kamɓe calii yo Fuuta rentu, kadi so oɗon teskii nde nannge puɗɗii e 1986 Abdu Juuf ina ari Maatam, o wiyi dental Fuuta moƴƴaani,ina hulɓinii, etee ndeen fuutankooɓe ina dummbaa e kasooji. Mbasiyitoo-mi on tan ko pelle jojjanɗe aadee yo calo pelle politik motta-ɗe, etee sukaaɓe ɓee yoo janngu, tiiɗnee njangee!

Ba Idrissa: Nanngaa mi ko 4 Septembre 1986, min nawaa ko duɗal Polis Nuuwasoot. Ndeen palestinnaaɓe e iraknaaɓe ngaddaa ina njaggina Muritaninaave holi no leeptirtee, ko kamɓe njanngini Polis Muritani kala no aadee waawi leeptireede. Jonte 3 kala leepte kaaɓniiɗe min mbaɗaama toon, nde min nawaa ñaawoore, so tawi aɗa waawi Farayse ɓe ciimta golle ma e Arab, so tawii ko Arab mbaawɗaa ɓe mbinnda e Farayse aan ko yo a siif tan, ƴeewee tan banndiraaɓe hojomaaji 40 ngam ñaawde yimɓe 21, ko niih min ñaawiraa. Hannde noon, mbiɗo rutta teddungal mawɗo men Abdul Kudduus Kamara, o mo ni ɗoo e jooɗnde ndee, ko o karallojamɗe ( lngenieur des mines), hannde o wumii alaa e leepte kaaɓniiɗe ɗe o yiyaani. Paamon! Kala maayɗo Walata maayri ko e hakkille mum maydo heen fof yahi ko ina halda e wonndiiɓe mum.

Amadu Saajo Soh: Amadu Saajo fuɗɗorii ko naamde 3

- Holi ko waɗi min nanngeede?

- Holi ko min njanngi e nder dummbordu?

- Holi ko min nguuri hannde?

Won koninkooɓe moritaninaaɓe njoɗodii mbiyi: leydi men hannde no wayi nii feewaani, so tawii en mbaylaani ɗum leydi ndii bonat. Ko ndeen woni, ɓe pewji yanndinde laamuyel Taaya. Ina moƴƴi faamee wonaa haalpulaar en tan wonaa ɓaleeɓe tan ngonnoo heen, kono nde wonnoo laamu ngu ina yiɗnoo feccude yimɓe. Kala leñol gonngol, so neddo mum nanngaama, ɓe keñoo, ɓe ngoppita ɗum ha wiyee ko haalpulaar en tan.

Ñalde 5 jolal 1987 e nder dummbordu Jereyda, mbiɗo yalti boowal, mbiɗo wondi e deenoowo ha njiy-mi Bah seydi kaaldu-mi e makko, o wiy-mi: "Aamadu! Janngo, ko min warateeɓe, kaliifa ma Allah caggal!" Ngol konngol hawriti e konngol Bah Abdul Kuddus ñalde o ruttotoo e joom makko to Walata, o wiyi kam: "Aamadu kaliifa maa Allah caggal!" Kono nde ƴeewtii mi, mi wonaa galo saka mi waawa heɓɓaade ɓesguuji maɓɓe, paam mi tan ɓe mbiyi ko yo min jokku hare, sibu eɓe njaakori ko mi cukalel ndeen haawnaaki, mi yalta, so mi yaltii hoto mi lelnu. Mi janngii muñal e gonndigal hakkunde yimɓe e nder dummbordu.

Hannde nguur mi tan ko jokkude hare haa ñalde maay mi walla poolgu waɗi. Kono wallaahi! Neddo so sokdaama e Jiggo Tapsiiru, Teen Yuusuf Gey, Saydu Kaan, Ibrahiima Abu Sal, oo dummbaa ko e duɗal jaaɓi haaɗtirde. Ko waɗnoo hoto waɗtu, kono en jejjittaa.

Mansuur Kan: Ko Inaal ngonnoo mi, ko mi seede 28 jolal 1990 nde ɓe ngaddi ɓoggi gila kikiiɗe, e min paami won ko foti waɗde kadi e bonnandeeji, kono min cikkaano kam ko sagataaɓe 28 mbaɗatee yarga ngam mawninde jeytaare leydi, ɓuri fof yurminaade ko nde ɓe nanngi sagata gooto eɓe nawa ɗum mawnum wulli, ɓe piyi ɗum eɓe mbiya: "Aɗa bonna maanditaare amen". Banndiraaɓe! Njaɓon walla caloɗon, hare ko ko waɗata tan, sibu haa jooni safalɓe Muritani njaggaani, ko toon njeyaɗen, baawɗo kala jooɗtoroo ɗum.

Aysata Ñaŋ : Cillo, ko jom suudu Wele Usmaan to Jowol, joom galle makko nanngaa ko ñalde 27 jolal, o waraa ko ñalde 5 bowte 1990, sukaaɓe makko ina ɗoo hannde e jooɗnde ndee. Hannde, laamu Muritani wiyi ina yoɓa iddiya, miin kam jiɗ mi anndude ko holi to ɓe mbaraa, holi to ɓe ngubbaa, min mbaawa minen ɓesgu maɓɓe njuuraade ɓe no juulɓe njurortoo maayɓe mum en.

Mayram Bah : Mayram Bah ko jom suudu jinnaaɗo men Jiggo Tapsiiru, o juutnaaki e haala o wiyi tan ko hannde o yeewaaka sibu nde Jiggo en nanngaa hay koreeji makko ina dogannoo mo, mo woni kala yiɗaa bonireede walla tuumeede. O wiyi: min kaɓaama hareeji keewɗi, ɗum fof e wayde noon kamɓe ko yiɗde leydi maɓɓe tan woni haajuuji maɓɓe, so tawii hannde noon leñol fof rentii ina siftora ɓe, mi njettii Allah etee kala ɗo ɗuum waawi waɗde so mbiɗo wuuri, mbiɗo woni ɗo e leydi ndii, ma mi nooto.

Waɗde mbiiɗen ɓooyde e leydi addantaa neddo yejjiteede, ko golle e balle addanta neddo siftoreede! Kala mo waawi yoo haɓano
ndimaagu mum, mo waawi ndimaagu waasii aduna mum!

Haadii Aan

Kolumbus Ohaayo



source: PUULAGU.COM